OKUL ZORBALIĞI

OKUL ZORBALIĞI

TANIMI:

Okul zorbalığı, bir yada birden çok öğrencinin kendilerinden daha güçsüz öğrencileri kasıtlı ve sürekli olarak rahatsız etmesiyle sonuçlanan ve kurbanın kendisini koruyamayacak durumda olduğu bir saldırganlık türüdür. Okul zorbalığı, tekme atma, tokat vurma, itme, çekme gibi fiziksel, sataşma, alay etme, dalga geçme, kızdırma, hoşa gitmeyen isim takma, küçük düşürücü sözler söyleme gibi sözel, dedikodu ve söylenti çıkarıp yayma, arkadaş grubundan dışlayarak yalnızlığa terk etme gibi dolaylı yada para veya diğer eşyalarını zorla alma, almakla tehdit etme, eşyalarına zarar verme gibi davranışsal olarak ortaya çıkabilir.

ZORBALIĞIN ORTAYA ÇIKIŞ BİÇİMLERİ

 

Zorba öğrencilerin eylemleri farklı biçimlerde ortaya çıkabilir. Bunlardan bazıları şöyle sıralanabilir.

• Dövme
• Tekme yada tokat atma
• İtme, çekme ve dürtme
• Korkutma
• Dalga geçme, alay etme, kızdırma, sözel sataşma, tacizde bulunma
• Kötü isim(ler) takma
• Kurbana yada ailesine hakaret etme, küçük düşürme
• Kurban hakkında yalan-yanlış söylentiler çıkarma ve yayma
• Kurban hakkında çeşitli yerlere çirkin sözler yazma
• Kurbanı kasıtlı olarak grup dışında tutup yalnızlığa itme, oyun veya diğer etkinliklere katmama
• Kasıtlı olarak eşyalarına zarar verme
• Korkutarak eşya yada parasını alma
• Kurbana zihinsel olarak geri olduğunu söyleyerek kendisini kötü hissetmesine sebep olma

ZORBALIĞIN AYIR EDİCİ ÖZELLİKLERİ

 

            Zorbalık konusundaki çalışmalar incelendiğinde, aşağıda belirtilen ayırt edici özelliklerden söz edilebilir.

• §         Zorbalık bilinçli ve istençli olarak yapılan ve kurbana fiziksel, zihinsel, sosyal yada psikolojik zarar verme amacı güden söz ve eylemlerdir.
• §         Zorbalığın belli bir süre tekrarlama özelliği vardır.
• §         Zorbaca davranışlara uğrayan kurbanın kendini koruyamayacak ve savunamayacak durumda olması söz konusudur.
• §         Zorbalar eylemlerini bireysel yada grupla yapabildiği gibi, kurbanlar da bu eylemlerden bireysel yada grup olarak zarar görebilmektedirler.
• §         Zorbalar, bu tür eylemlerden dolayı genellikle kendilerine bazı menfaatler sağlamaktadırlar.
• §         Zorbalar, kurban yada kurbanların acı çekmesinden genellikle haz duymaktadırlar.

OKUL ZORBALIĞININ NEDENLERİ

 

Okul zorbalığının nedenleri üç ana başlık altında incelenmektedir.

• §         Bireysel nedenler
• §         Ailesel nedenler
• §         Okula ait nedenler

BİREYSEL NEDENLER:

Genellikle bu öğrenciler arkadaşlarına karşı saldırgan bir tutum içindedirler. Sıklıkla yetişkinlere karşıda saldırgandırlar. Diğerleri üstünde güçlü ve baskın olma ihtiyaçları ön plandadır. Zorbalığa uğrayan öğrencilerle çok az empati kurarlar. Genel olarak, saldırgan ve zorlayıcı davranış biçimlerine sahip olan kişilerin aslında dış görünüşlerinin altında güvensiz ve zayıf olduklarına inanırlar.

Zorbalık davranışı gösteren öğrencilerin ortak özellikleri:

• §     Genellikle benlik saygısı normal yada normalin üstüdür.
• §     Saldırganlığın ve çatışmanın yoğun olduğu ailelerden gelmektedirler.
• §     Erişkin yaşlarına gelindiğinde bu çocukların yarısından çoğu suça eğilim gösterir.
• §     Empati kurma yeteneğinden yoksundur.
• §     Duygusal izolasyonu vardır.
• §     Ailede model olarak görebileceği erişkinler arasında istismar yaygındır.
• §     Sosyal becerilerde ve ilişki kurma biçimlerinde yetersizlik vardır.
• §     Saldırgan ve dürtüsel mizaca sahiptir, erkeklerde fiziksel üstünlükte eşlik eder.

Zorbalığa uğrayan öğrencilerin ortak özellikleri:

• §   Güvensiz ve kendilerini koruyamayan, pasif ve boyun eğicidir.
• §   Utangaç ve içine kapanıktır.
• §   Yakın arkadaşı yoktur.
• §   Genellikle aşırı koruyucu ailelerin çocuğudur.
• §   Farklı ırk yada etnik grup üyesi olabilir.
• §   Farklı özelliklere sahip olabilir “kekemelik gv.”
• §   Özel öğrenme gereksinimi yada engeli olabilir.
• §   Pahalı eşyalara sahip olabilir.

AİLESEL NEDENLER:

 

            Çocuk ve ergenin saldırgan tepkiler geliştirmesinde dört önemli etken vardır.

1. Ailenin, özellikle de çocuğun bakımını üstlenen kişinin ( genellikle anne) temel duygusal yaklaşımıdır. Yaşamın ilk yıllarında çocuğa yönelik yetersiz ilgi ve sevgiyle belirginleşen olumsuz tutum, açık bir şekilde çocuğun ileriki yılarda diğer insanlara karşı saldırgan ve acımasız olması riskini arttırmaktadır.
2. Bakımını üstlenen kişi yada kişiler çocuğun saldırgan davranışlarına izin verici tutumlar sergileme önemli bir etkendir. Eğer bakımını üstlenen kişi yada kişiler çocuğun akranlarına, kardeşlerine ve yetişkinlere karşı sergilediği şiddet içeren davranışlara kesin sınırlandırmalar getiremiyorsa, izin veri bir tutum sergiliyorsa, çocuğun saldırganlık düzeyi artacaktır. Sonuç olarak, çocukluk ve ergenlik çağında yetersiz ilgi, sevgi ve bakım verilmesi ve bunlara ek olarak çok fazla özgürlüğün tanınması, çocuk ve ergende saldırgan davranış örüntülerinin gelişmesine neden olabileceğini söylemek mümkündür.
3. Ailenin çocuğu yetiştirirken güç kullanması, bu durum çocuğun saldırgan davranışlarını arttırır. Çocuğu yetiştirirken açık kurallar koymak ve sınırlamalar getirmek önemlidir. Bunları cezaya dönüştürmemek gerekir.
4. Çocuğun mizacıda saldırgan davranışlar geliştirmesinde rol oynar. Aşırı hareketli ve öfke nöbetleri olan çocuklar daha sakin olan çocuklara oranla daha fazla saldırgan tutumlar geliştireceklerdir. Bu etkenin diğerlerine göre daha düşük olduğu gözlenmiştir.

OKULA AİT NEDENLER:

Müdür, müdür yardımcıları ve öğretmenlerin yetersiz denetimleri nedeniyle okullarda zorbalık eylemleri artmaktadır. Okulun sosyal ortamının, genel havasının bütün öğrencilere karşı sıcak ve kabul edici olmaması da şiddet eylemlerini arttırmaktadır.

OKUL ZORBALIĞININ SIKLIĞI

            Ülkemizdeki öğrencilerin;

• %44’ü sözel
• %30’u fiziksel
• %18’i duygusal
• %9’u cinsel

içerikli zorbalığa uğramaktadırlar.

ZORBALIK VE CİNSİYET

 

            Zorbalığı yapan ve zorbalığa uğrayan öğrencilerin büyük bir bölümünü erkek çocukları oluşturmaktadır. Erkek öğrenciler diğer erkek öğrenciler tarafından genellikle dövülme, itilme, tekmelenme gibi fiziksel zorbalığa maruz kalmaktadırlar. Kız öğrenciler ise hem erkek hem de kız öğrenciler tarafından isim takma, dalga geçme, alay etme, söylenti çıkarma gibi sözel zorbalığa maruz kalmaktadırlar ve sosyal olarak dışlanmaktadırlar. Kız öğrenciler zorbalık eylemlerinden daha fazla etkilenmekte ve yaşamlarının sonraki dönemlerinde duygusal gelişimleri daha olumsuz etkilenmektedir. Zorbalığa uğrayan kızlar bunları ailesine ve en yakın arkadaşlarına anlatabilmelerine karşın erkekler bunları kimseyle paylaşmamaktadırlar.

ZORBALIK VE YAŞ

            Yaş ilerledikçe zorbalığa uğrayan öğrenci sayısında bir düşüş olmakta zorba sayısında bir artış olmaktadır. Küçük sınıflarda fiziksel zorbalık yaygınken büyük sınıflarda daha çok sözel ve psikolojik zorbalık görülmektedir.

ZORBALIĞIN YOL AÇTIĞI SORUNLAR

 

• §         Ruhsal sorunlar
• §         Akademik sorunlar
• §         Sosyal beceri sorunları

RUHSAL SORUNLAR:

 

Akran istismarına uğramış kişilerin verdiği en genel ruhsal tepkiler arasında; huzursuzluk, tekrarlayan çağrışımsız anılar, panik ve gerginlik hissi ve konsantre bozukluğu sayılmaktadır. Uzun süre zorbalığa uğramak önceden var olan ruhsal sorunun yada çatışmanın artmasına yol açabilmektedir(ör: kekeleme). Okul zorbalığının yol açtığı sorunların en ağırı ve belki de en ciddi olanı az sayıda olsa da bazı öğrencilerin intihara teşebbüs etmesidir. Uzun süre zorbalığa maruz kalan öğrencilerin benlik saygısı, kendine güven, kaygı ve güvensizlik duyguları, zorbalığa uğramayanlara göre daha yüksek çıkmıştır.

Zorbalığın yol açtığı ruhsal sorunlar:

• Var olan sorunların daha çok artması
• Uyku sorunları
• Geceleri altını ıslatma
• Depresyon
• Okul fobisi
• İntihar düşünceleri ve girişimi

AKADEMİK  SORUNLAR:

 

Zorbalığa uğrayan öğrenciler sıklıkla okuldan korkarlar, okulu güvensiz ve mutsuz bir yer olarak algılarlar. Yapılan araştırmalar uzun süre okul devamsızlığının altında şiddete uğrama korkusu yada gerçekten şiddete uğramış olmanın önemli bir etken olduğunu ortaya koymuştur.

Zorbalığın yol açtığı akademik sorunlar:

• Ders başarısında düşme
• Konsantrasyon kaybı
• Ders içi uyumsuzluk
• Okul reddi

SOSYAL BECERİ SORUNLARI:

Akran istismarı davranışı, normal gelişimin bir parçası değildir. Bu olumsuz davranışın mağdurlar üzerinde olağanüstü yıkıcı bir etkisi vardır. Bu etki onların yaşamlarında iz bırakır, onlarla yetişkinliğe kadar büyür ve gelişir. Zorbalığa maruz kalmış kişiler mutluluklarını ve başarılarını yeterince yaşayamazlar çünkü mutlu bir yaşamı hak etmediklerini düşünürler. Bunun sonucu olarak sosyal ve duygusal sorunlar yaşarlar. Arkadaşlık kurmak ve sürdürmek onlar için çok güçtür. Bu sorunlar yetişkinlikte da ilerleyerek devam eder ve ağır sosyal uyum sorunları ortaya çıkabilir.

Zorbalığın yol açtığı sosyal beceri sorunları:

• §         Düşük benlik saygısı
• §         Azalmış kendine güven
• §         Olumsuz kendilik algısı
• §         Arkadaşları tarafından ihmal edildiği duygusu
• §         Güvensizlik ve içine kapanıklık
• §         Utangaçlık

ŞİDDET EĞİLİMİ GÖSTEREBİLECEK ÖĞRENCİLERİ NASIL BELİRLEYEBİLİRİZ

 

• §         İçine kapanma: Bu durum genellikle depresyondan, reddedilme, haksızlığa uğrama, bir işe yaramama duygularından ve kendine güven eksikliğinden kaynaklanabilir.
• §         Sürekli yalnız olma ve terk edilme duygusu: Yalnızlığa itilme ve terk edilme duyguları bazen şiddet davranışlarına yol açabilmektedir.
• §         Şiddetli reddedilme duygusu: Reddedilme şiddetli olduğunda ve sürekli tekrarlandığında çocuk suç işleyebilmektedir.
• §         Şiddete maruz kalmış olmak: Daha önce de belirtildiği gibi fiziksel ve cinsel şiddete maruz kalma, çocukları şiddet kullanmaya itmektedir.
• §         Düşük akademik başarı ve derslere ilgi azlığı suç davranışının erken göstergelerinden biridir.
• §         Öfkesini kontrol edememe şiddet davranışına ilişkin bir uyarı belirtisidir.
• §         Sürekli başkalarına vurma, aşağılama ve rahatsız etme davranışı: Bu tür davranış gösteren öğrencilerle yakından ilgilenilmeli ve sürekli göz altında bulundurulmalıdır.
• §         Geçmişte disiplin sorunları yaşayan, şiddete başvuran ve saldırgan davranışlar gösteren öğrenciler de özel olarak ilgilenmesi gereken öğrencilerdir.

NE GİBİ ÖNLEMLER ALINABİLİR?

 

1. Okulda zorbalık sorununun büyüklüğü saptanmalı, zorba ve kurban öğrencilerin zorbalığa ilişkin tutum ve inanışlarının ne olduğu belirlenmelidir. Ek olarak öğrencilerin, okulda zorbalıkla ne ölçüde etkili mücadele edildiği konusundaki algıları ile ne tür önlemleri alınması gerektiğine ilişkin düşünceleri belirlenmelidir.
2. Öğrencilere, öğretmenlere ve velilere okulda yaşanan zorbalık olaylarının yaygınlığı, zorbalığın sebepleri ve sonuçları hakkında doğru ve kapsamlı bilgiler verilmelidir.
3. Türü ne olursa olsun okulda zorbaca eylemlerin kabul edilemez olduğu vurgulanmalı, bu sorunla etkin bir biçimde baş edebilmek için uygun politikalar geliştirilmelidir.
4. Zorbalıkla baş edebilmek için gerekli önlemleri de içeren okul kurallarının geliştirilmesi ve bu sürece öğrencilerinde katılması sağlanmalıdır.
5. programlarda davranış kontrolü, kendi kendini denetleme stratejileri, kişiler arası sorun çözme becerileri, çatışma çözme becerileri, atılganlık eğitimi ve sosyal beceri eğitimi gibi konulara yer verilebilir. Koruyucu ve müdahale edici stratejileri bünyesinde birlikte barındıran bir programa tüm okul personelinin eğitimden geçirilerek katılmaları gerekir. Bu programlara sadece öğretmen ve yöneticiler değil, aynı zamanda bakıcılar, hizmetliler, kantin görevlileri ve servis araçlarının sürücüleri gibi diğer personelin de katılımı sağlanmalıdır.
6. Okul zorbalığı konusunda aileler bilinçlendirilmeli, müdahale sürecine anne ve babaların katılımı sağlanmalıdır. Okulda öğretmenlerin çocukla yaşadıkları sorunun benzerini anne ve babaların da evde yaşadıkları ve genellikle evdeki kurbanın okulda zorba olduğu unutulmamalıdır. Dolayısıyla anne ve babaların anne-baba eğitimine katılmaları, anne-baba olma ve çocuk yetiştirme becerilerini öğrenmeleri son derece önemlidir. Bu sebeple müdahale programları ev ile okul arasında koordineli bir biçimde yürütülmelidir.
7. Zorbalar ve kurbanları için gerektiğinde bireysel yada grupla psikolojik danışma hizmeti sunulmalıdır. Bu hizmetlerin, saldırgan davranışların yerine daha uygun davranışları yerleştirecek becerilerin geliştirilmesi yada kaçınma ve geri çekilme davranışlarının yerine daha medeni ölçüler içerisindeki atılgan davranışların yerleştirilmesi üzerinde durulduğu zaman daha etkili sonuçlar verdiği unutulmamalıdır.
8. Sorunun gerçekçi bir resminin ortaya çıkması için zorbalık sorunları, yaşanan sorunlara karşı alınan önlemler ve elde edilen sonuçlar düzenli aralıklarla değerlendirilmeli, toplanan bilgiler öğretmen, yönetici, öğrenci ve velilerle paylaşılmalıdır. Bu süreçte zorbalar ve kurbanlar saptanmalı ve müdahale programına alınmalıdır. Verilerin düzenli olarak öğretmen, öğrenci ve velilere iletilmesi durumunda, bu kişilerin duyarlılığının ve müdahale programını destekleme güdülerinin azalabileceği unutulmamalıdır.

KAYNAKÇA

 

            KEPENEKCİ.Y.K. Okullarda Suçun Önlenmesi.

PİŞKİN. M. (2002). Okul Zorbalığı. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Der. Sy:2. (Ss:533-551).

GÜVENİR. T. Okulda Akran İstismarı. Ankara. Kök yayıncılık.

KORKUT. F. (2004). Saldırganlık,şiddet ve zorbalık ve önleme. Okul Temelli Önleyici Rehberlik ve Psikolojik Danışma. (Ss: 317-343). Ankara. Anı yayıncılık.