Mobbing yerine ‘bezdiri’ tutar mı

Geçtiğimiz hafta TDK, işyerinde psikolojik taciz anlamına gelen mobbing kelimesine Türkçe karşılık olarak ‘bezdiri’yi önerdi. Konunun uzmanlarına ‘bezdiri’ sizce mobbing’in karşılığı olur mu diye sorduk. ‘Bezdiri’ kimseyi memnun etmemiş, uzmanların önerdiği kelimeler ise yıldırkaçır, mobing ve bezdiri.

Geçtiğimiz hafta Türk Dil Kurumu (TDK) Başkanı Prof. Dr. Şükrü Haluk Akalın, “işyerinde psikolojik taciz” tanımlaması yapılan “mobbing” kelimesi için “bezdiri” karşılığını bulduklarını açıkladı. Akalın, mobbing’in birebir çevirisinde doğru bir Türkçe karşılığa ulaşamadıklarını, konuyla ilgili birkaç gün süren toplantı yapıldığını belirterek, şu bilgileri verdi: “Mobbing kelimesinin kökeni ‘mobb’ yani ‘sürü’. Mobbing de ‘Sürü halinde yapılan hareket’ demek. Birebir çeviride doğru bir karşılığa ulaşılamıyor. Biz kullanılış amacından yola çıktık. ‘Bir veya birkaç kişiyi bezdirme tanımından hareket ederek bezdirmek fiilinden ‘bezdiri’yi bulduk. Bir de ‘mobber’ var. Yani mobbing işini yapan. O da bezdiricinin karşılığı. Bu karşılıkları TBMM’de konuyu araştıran komisyona da gönderdik. Çünkü bizden hem tanımını hem de bir karşılık önerilmesini istediler. Bunlar Türkçe’nin söz varlığındaki sözcüklerden yeni üretilmiş karşılıklar. Yani ‘bezmek’ ve ‘bezdirmek’ var ama ‘bezdiri’ yeni üretilmiş bir karşılık.”

Biz de mobbing konusunda araştırmalar yapan, kitaplar yazan, mobbing kavramını yakından tanıyan uzmanlara ‘bezdiri’nin mobbing’i karşılayıp karşılamadığını sorduk.

Türkçe’de duyulduğu şekilde yazılmalı
Mobbing Eğitim ve Destek Merkezi kurucusu Çağlar Çabuk:
“‘Bezdiri’ tam olarak mobing’i karşılamıyor. Çünkü, her bezdirme, yıldırma mobing değildir. İkincisi, bazı teknik deyimleri illa Türkçe karşılığını yaratmaya kalkmanın bir dile iyilik olduğunu düşünmüyorum. Yaşadığımız iletişim çağında artık birçok ortak kelime türüyor, dolayısıyla teknik deyimlerin aynen alınması ve kendi dilbilgisi kurallarına göre uydurularak kullanılması en doğrusu diye düşünüyorum. Bu nedenle ‘mobing’ sözcüğünü (Türkçede duyulduğu şekilde, tek “b” ile yazarak) kullanmaya devam edeceğim. Mesela radyo için “uzaktan ses duyurucu”, elektrik için “çarpangaç” demeyi hiç düşünmezdim.”

Yaşananları hafifletiyor
Mobbing konusunda 20’ye yakın kişiye hukuki destek veren ve en son işkence iddasıyla dava açan Avukat Metin İriz:
“‘Bezdiri’ mobbingi karşılayan bir kelime değil. Mobbing aşağılayıcı ve onur kırıcı bir muamele olduğu için bu nitelemeye uygun bir kavram bulunsaydı iyi olurdu. Mobbing uygulamalarını karşılamaktan uzak ve en azından uygulama ve teoride kullanılan ‘yıldırma’ kavramının niteliğine de denk gelmiyor. Mağdurun yaşadığı acıyı da ifade etmemekte ve yaşananların hafife alınmasına neden olabilecek bir kavram. Bezdiri kavramını ilk defa duyduğumu itiraf etmeliyim. Ben mobbing kelimesi yerine herhangi bir kelimeyi uygun bulmuyorum. Mobbing toplumda beklentileri karşılayan bir kelime ve değiştirilmesini çok sağlıklı bulmuyorum ve tutacağını da zannetmiyorum. Nitekim TDK tarafında önerilen kavramların çoğu toplumda tutmuyor. ‘Mobbing’ kavramını Türkçe yazma kurallarına uydurulması daha uygun olacak gibime geliyor.

Ayrıca bezdiri yerine, ezdiri de olabilirdi. Çünkü TCK 96 madde ‘eziyet’ suçunu tanımlıyor ve özel iş yerlerinde yapılan aşağılayıcı
muameleyi cezalandırıyor.

Mobbing yerine ‘yıldırkaçır’ı önerdiler
Şu anda İngiltere’de çalışmalarını sürdüren ve mobbing konusunda dördüncü kitabını yazan Prof. Dr. Pınar Tınaz:
“‘Bezdiri’, Türkçe’de mobbingin anlamını tam karşılayan bir sözcük kesinlikle değil. Ben dil bilimci değilim. Ben, bu konuyu 6-7 yıldan beri derinlemesine çalışan bir akademisyen çalışma psikoloğuyum. Bu konuda yayınlanmış hepsi birbirinden farklı içerikte 3 kitabım bulunuyor. Bezdirinin türediği bezdirmek sözcüğü sadece bu hukuk ve ahlak kurallarına uymayan acımasız davranışların sergilendiği ve adına “mobbing” denilen olguyu ifade etmek için kullanılabilecek fiillerden sadece biri. Mobbingi ifade eden sözcükler arasında daha önce “bezdiri”ye hiç rastlamadım. İki iş hukukcu akademisyen Hediye Ergin ve Fuat Bayram’la yazmış olduğum “Çalışma Psikolojisi ve Hukuksal Boyutlarıyla İşyerinde Psikolojik Taciz (mobbing)” adlı kitabımda mobbingin terminolojisini 9 sayfa açıkladım. Yabancı ülkelerde bu sözcüğün karşılığında hangi sözcüklerin türetildiğini de uzun uzun anlattım. Sonunda mobbing sözcüğüne uygun bir sözcüğü, gerekçeleriyle açıklayarak türettim. Türettiğim ve kullanılmasını önerdiğim sözcük, ‘yıldırkaçır’dır.”

Pınar Tınaz, iki yıl önce yayınlanan bu kitabında özetle şunları söylüyordu: “Mobbing literatüre yeni giren bir kavram olduğu için, Türkçe karşılığı konusunda da henüz bir netlik bulunmamakta ve bir terminoloji sorunu yaşanmaktadır. Mobbing üzerine araştırma yapanlar, bu olguyu bir tek sözcükle ifade etmek yerine kavrama Türkçe karşılık olarak “işyerinde psikolojik taciz”, “işyerinde psikolojik-terör”, “işyerinde psikolojik-şiddet”, “işyerinde duygusal taciz”, “işyerinde moral taciz” “işyerinde manevi taciz”, “duygusal şiddet”, “işyerinde zorbalık”, “yıldırma” ve “işyerinde yıldırmaya yönelik psikolojik saldırı” sözcüklerini kullanıyorlar. Kavramın Türkçeleştirilmesi gereksinimi göz önünde bulundurulduğunda, yabancı dillerde kullanılan “mobbing” sözcüğüne karşılık olarak Türkçe’de, “yıldırkaçır” kavramı kullanılabilir. ”

Pınar Tınaz, geçen yıl Ankara’ya yaptığı bir ziyarette TDK’ya da gidip ‘yıldırkaçır’ sözcüğünü önermiş.

Pek çok ülkede mobbing kullanılıyor
İş Hukukcusu Prof. Dr. Ali Rıza Okur ve Yrd. Doç Dr. Hediye Ergin de ‘bezdiri’nin mobbing’i karşılamadığını söylüyor ve ‘yıldırkaçır’ı öneriyorlar. Hediye Ergin, Almanya’da aralarında olmak üzere pek çok ülkede mobbing kelimesinin kullanıldığını, Fransa’da ise ‘manevi taciz’ denildiğini yazmış.
http://www.yenibiris.com/HurriyetIK/Oku.aspx?ArticleID=9185