AİHM'e Başvuru Yolları

Bireysel Başvuru Nasıl Yapılır?
11 No’lu ek Protokol ile bireysel başvurunun kapsamı genişletilmiş ve bireysel başvuru hakkı bireyler yanında hükümet dışı örgütlerle kişi gruplarına da tanınmıştır. Bireysel başvuru hakkı sözleşmeye taraf bir devletin yargı yetkisi içinde bulunan ve sözleşmede güvenceye altına alınan hakların ihlal edilmesinden dolayı zarar gördüğünü iddia eden herkese tanınmıştır. Başvuruda bulunmak için hakkın ihlal edildiği devletin vatandaşı olmaya veya tam ehliyetli olmaya gerek yoktur. Sözleşme, gerçek kişiler yanında tüzel kişiliğe sahip hükümet dışı örgütlerinde başvuru hakkını tanır. Hükümet dışı örgütler sadece örgütün gördüğü zarar nedeniyle başvuruda bulunabilir. Avrupa Konseyi yeterli kaynakları bulunmayan başvurucular için bir adli yardım sistemi uygulamaya koymuştur.
AİHM’e Kimler Başvurabilir?
AIHS’nin ihlal edilmesinden dolayı mağduriyetlerini iddia eden,
• Gerçek kişi, hükümet dışı kuruluşlar, kişi grupları başvurabilir.
• Mahkemeye çocuklar da başvurabilirler. Çocuklar, ebeveynlerinin ulusal hukuk açısından yasal konumlarının uygun olması koşuluyla, ebeveynlerinden biri tarafından temsil edilebilirler.
• Mahkeme hayatta olmayan biri adına yapılan başvuruyu kabul etmez. Ancak mirasçısı veya yakın akrabasının başvurusunu kabul edebilir.
• Başvuru sahibi dava sürecinde ölürse, mahkeme, akraba veya mirasçılarının meşru çıkarları sürüyorsa, veya mahkeme şikayetin ‘genel bir öneme’ sahip olduğu kanısında ise dava sürdürülür.
Bireysel Başvuru Koşulları Nelerdir?
• Sözleşmede güvenceye alınan hakların ihlali sebebiyle doğrudan yada dolaylı olarak mağdur olma.
• Başvurucunun kimliği belli olmalıdır. Mahkeme ancak kimliği açıkça belli olan başvuruları kabul eder. Ancak AİHM içtüzüğünün 47/3. md. göre ‘ Daire başkanı, istisnai ve gerçekten haklı görülebilir durumlarda kimliğin saklı tutulmasına izin verebilir.
• Daha önceden Mahkeme tarafından incelenmiş bir konu ile esas itibariyle aynı olan ve yeni bilgi içermeyen başvurular dikkate alınmaz. Ayrıca daha önce başka uluslar arası soruşturma ya da çözüm yerine sunulmuş bir konu, yeni bir bilgi içermeyecek şekilde Mahkemeye başvuru konusu yapılamaz.
• Yapılacak başvurunun AİHS’de yer alan hükümlerle bağdaşması gerekir. Başvurular sözleşme kapsamında ve Mahkemenin yetki alanı içinde olmalıdır.
Devletler Arası Başvuru Nasıl Gerçekleşir?
Devletler arası başvuru, AİHS’ye taraf olan bir devletin Sözleşmede güvence altına alınan hakların ve özgürlüklerin Sözleşmeye taraf olan bir başka devlet tarafından ihlal edildiği iddiasıyla Mahkemeye şikayette bulunmasıdır. Sözleşmeyi onaylayan her devlet zorunlu olarak devletler arası başvuru yolunu da tanımaktadır.
Sözleşmeyi onaylayan her devlet, Sözleşme tarafından güvenceye alınan hak ve özgürlüklerin korunması ve geliştirilmesi amacı güder ve böylece ortaklaşa bir yükümlülüğü üstlenir.
BİR DAVANIN MAHKEMEYE GÖTÜRÜLME SÜRECİ NASIL İŞLER?
MAHKEMEYE KABUL EDİLEBİLİRLİK KOŞULLARI
• Mahkeme uluslararası hukukun genellikle tanınmış kurallara göre iç hukuktaki bütün başvuru yolları tüketildikten sonra ve konu hakkında son kararın verilmesinden itibaren 6 ay içinde yapılan bir başvuruyu ele alabilir.
• Mahkeme 34. maddeye göre yapılmış başvurulardan, kime ait olduğu bilinmeyen, mahkeme tarafından daha önce incelenmiş bir konuyla aynı içeriğe sahip olan hiçbir yeni bilgiyi içermeyen bir başvuruyu ele alamaz.
• Mahkemeye Belediyeler gibi kamu kuruluşları başvuramazlar. Çünkü başvuru ‘kamu işlevlerini yerine getiren merkezi idare dışında kalan otoriteleri’ kapsamaktadır.
• Başvuru sahibinin, iddia konusu sözleşme ihlallerinden şahsen ve doğrudan etkilenmiş olması gerekir. Başvuru sahibi AİHM’ e yapacağı şikayetin özünü ulusal işlemler sırasında da ortaya koymak durumundadır. Böylece ulusal mahkemelere, ilgili başvuru AİHME’ e gelmeden önce konu hakkında karar alabilme olanağı tanınmaktadır.
AiHM’e nasıl başvurulabilir?
Mahkemenin resmi lisanları İngilizce ve Fransızca’dır. Başvuru İngilizce veya Fransızca lisanlarının biriyle yapılmalıdır. Başvuru sonrasında uygun görülmesi halinde bu lisanlardan farklı olarak Sözleşmeyi imzalamış olan devletlerin resmi lisanları ile de haberleşmeye imkan verilir. Türkçe de bu dillerden biri olup, isterseniz siz de Türkçe başvuruda bulunabilirsiniz. Mahkemeye faksla veya elektronik posta ile yapılacak başvurular daha sonra posta ile gönderilecek başvuru metniyle teyit edilmedikçe geçerli sayılmayacaktır. Şikayetinizi sözlü olarak açıklamak için Strasbourg’a bizzat gitmenize gerek yoktur.
Sözleşme veya ek protokollerle garanti altına alınmış bulunan hak ve hürriyetlerin ihlal edildiği kanaatinde olan birey, komisyon sekreterliğine hitaben bir mektupla başvurabilir.
Bu mektup şu adrese gönderilmelidir.
Au Secretoire de la
Commision europeene des Droits de l’Homme
Consil de I’ Europe
BP 431 R6
67075 STRASBOURG CEDEX
FRANCE
Mahkemeye Başvuru
• Başvuru dilekçe ile yapılır.
• Dilekçe matbu olup şunları içerir:
• Başvuranın kimlik bilgilerini
• İlgili olgu ve ulusal sürecin özeti (Devlet makamlarınca bu konu ile ilgili olarak verilmiş bulunan kararların listesi, her kararın tarihi, kararı veren makam ile kararın kısa özeti)
• İhlal edilen sözleşme maddeleri
• Başvuru imzalı olmalıdır.
• Başvurunun bir avukat aracılığıyla yapılmasına gerek yoktur.
• Bir mahkeme masrafı söz konusu değildir.
• İlk dilekçe faks ile de gönderilebilir.
• İlk dilekçedeki tarih şikayetin bildirim tarihidir.
AİHM’ de Hangi Başvurular Kabul Edilmez?
• İç hukuk yolları tüketilmeden ve ulusal mahkemelerde verilen nihai kararın üzerinden 6 ay geçmeden mahkemeye başvuru yapılamaz.
• Mahkemece daha önce incelenmiş, uluslararası bir başka soruşturma ve çözüm organına sunulmuş başvurunun konusuyla esas olarak aynı olan başvurular kabul edilmez.
• Başvurunun açık dayanaktan yoksun olmaması gerekir.
• Başvuru hakkının su istimali söz konusu olmamalıdır.
• Mahkeme yargılamanın her aşamasında başvuruyu kabul edilemez ilan edebilir.
• Başvuru sahibinin milliyeti ve ikametgahının sözleşmeye taraf bir ülkede olup olmamasının başvuruda bir önemi yoktur.
AİHM’e Belediye Gibi Kamu Kuruluşları Başvurabilir mi?
• Mahkemeye Belediyeler gibi kamu kuruluşları başvuramazlar.
• Çünkü başvuru, ‘kamu işlevlerini yerine getiren merkezi idare dışında kalan otoriteleri’ kapsamaktadır
• ‘Başvuru sahibinin iddia konusu sözleşme ihlallerinden şahsen ve doğrudan etkilenmiş olması gerekir.’
Davanın Kaydı ve İncelenmesi
• Mahkeme geçici bir dosya açar. Mahkeme Yazı İşleri’ne mensup bir hukukçu cevabını bir başvuru formu ve yetki formu ile birlikte bildirir.
• Başvuru ve yetki formu altı hafta içinde tamamlanarak mahkemeye gönderilmelidir.
• Bu aşamada adli yardım almak mümkün değildir.
• Tamamlanmış formun alınmasıyla başvuru formu kayda geçirilir.
• Yapılan başvurunun kabul edilip edilmeyeceği ‘kabul edilebilirlik koşulları çerçevesinde’ mahkeme tarafından değerlendirilir.
• Başvuru kabul edilmezse incelenmez ve dava sona erer.
• Bireysel başvurular hakkında kabul edilemezlik kararı komiteler tarafından oy birliği ile alınır.
• Başvurunun kabul edilebilirliği esası hakkında Daire karar verir.
• Başvurular kaydedildikten sonra her dava için ilk incelemeyi yapmak üzere ‘raportör yargıçlar’ atanır.
• Mahkeme ya bu başvurunun kabul edilemez olduğunu ilan eder ya da davalı hükümet ile yazışma yoluna girer. Bu süreçte hükümetten belli sorulara yanıt vermesi istenir.
Olguların Saptanması
Bu aşamada iddia edilen olaylar saptanmaya çalışılır. Taraflarca Mahkemeye sunulan görüş ve kanıtlardan yararlanma yoluna gidilir ve gerekirse başvuruya ilişkin ek bilgide istenebilir.
Dostane Çözüm
Mahkemenin başvuruyu kabul edilebilir bulduğunu açıklaması halinde, sorunun taraflar arasında insan haklarına saygı esasına dayanan dostane bir çözüme kavuşturulması amacıyla çaba gösterir. Dostane bir çözüme varılacak olursa Mahkeme, olayların kısa bir özetini ve ulaşılan sonucu kapsayan bir karar verdikten sonra dava kayıt listesinden silinir. Dostça bir çözüm yoluna gidilemezse Mahkeme Sözleşmenin davalı devletçe ihlal edilip edilmediğine bakar.
Karar
Kararlar gerekçelidir. Mahkeme Sözleşmenin ya da ona bağlı Protokollerin ihlal edildiğini tespit ederse ve ilgili sözleşmeci tarafın iç hukuku bunu ancak kısmen giderme olayı veriyorsa zarar gören tarafa adil bir karşılık hükmedebilir. Bunun yanı sıra davalı devlet maddi ve manevi tazminat ve ayrıca dava masrafları ile avukatlık ücretlerinin ödenmesi yaptırımına bağlanabilir.
Kararların Uygulanması
AİHM’nin verdiği nihai kararlara davaya taraf olan devletler uymak zorundadır. Yani kararlar taraf devletler için bağlayıcı niteliktedir. Mahkemenin son kararı Bakanlar Komitesi’ne gönderilir. Komite kararların yerine getirilmesini gözetir.